Op 25 mei 2022 was Karen Armstrong te gast in de Vondelkerk in Amsterdam om haar nieuwste boek te promoten: De heilige natuur. Hoe we de relatie met onze natuurlijke omgeving kunnen herstellen.
Haar boodschap is redelijk simpel. Menselijk gedrag verander je niet met geboden en regels, zoals: minder of helemaal geen vlees eten, niet meer vliegen, minder autorijden, minder consumeren, lokaal boodschappen doen, enz. Zo’n gedragsverandering is volgens haar alleen mogelijk als het gebaseerd is op een andere manier van denken en voelen over onze natuurlijke omgeving. Ze pleit voor een herwaardering voor de natuur, om onze spirituele band met de natuur te herstellen.
Hoe kunnen we opnieuw contact te maken met de natuur? In tien hoofdstukken verkent ze verschillende invalshoeken uit verschillende religieuze en filosofische tradities: (neo)confucianisme en daoïsme in China, het hindoeïsme en boeddhisme in India, het monotheïsme in Israel en het rationalisme in Griekenland. Het gaat erom dat in die tradities er inzichten en gebruiken aanwezig zijn die ons kunnen helpen bij de verandering in ons hart en geest. Alleen dan kunnen we de enorme uitdaging van de klimaatcrisis aan.
In het eerste hoofdstuk van haar boek: Mythos en logos, zegt ze bijvoorbeeld: “Alleen als mythe wordt omgezet in actie, ontdekken we de relevantie en betekenis ervan.” Helaas is actievoeren niet meer genoeg. Elk hoofdstuk eindigt daarom met een verkenning onder het kopje: de weg voorwaarts. Hierin zet ze zo concreet mogelijk welke stappen we kunnen nemen om onze mindset en hart te veranderen.
Hoofdstuk twee: de heilige natuur, is mijn favoriet. Hierin gaat ze uitgebreid in op de Dao en het samenhangend wereldbeeld, waarin het goddelijke overal aanwezig is. Dus ook in de natuur en de mens. Qi is de vitale (levens)kracht die in alles op aarde (mens en natuur) zijn werking heeft. Daarmee zijn alle dingen met elkaar verbonden. Een natuur die cyclisch is en niet lineair. Waardoor er een natuurlijke verbondenheid is tussen mens en natuur. De vroegere Daoïsten leefden op de ritme van de natuur. Door de processen in de natuur om hen heen te observeren kregen ze een goede notie van de samenhang van het geheel de delen. Alle levenswijsheden uit de Dao zijn gebaseerd op de werking van de natuur. Vandaar ook de grote nadruk op balans en evenwicht.
Het grote verschil met de huidige mindset komt volgens Karen door de dominante scheppingsverhaal van een scheppende God in een verre hemel. Een Scheppende God in een verre hemel en de mens geschapen naar zijn gelijkenis creëert afstand tussen mens en natuur. Daarom heeft de mensheid lang gedacht dat de natuur er is voor de mens om te gebruiken. Een utiliteitsgedachte waardoor de mensheid de natuurlijke bronnen van de aarde heeft uitgebuit, uitgeput en ook vervuild.
Ik weet niet of alleen een scheppingsverhaal voldoende verklaring is hiervoor. Het Hindoeïsme kent ook geen scheppingsverhaal van een scheppende god in een verre hemel. Toch is in India de Ganges een van de meest vervuilde rivieren op aarde. Door de rituelen van lijkverbranding, open riolen en vooral chemische dumping is de rivier op sterven na dood. Waarom wordt er dan geen actie ondernomen? Omdat de Ganges als de grote moeder, als heilig wordt beschouwd. Men vertrouwt erop dat een heilige moeder gewoon rein is en zelf ervoor zorgt dat het goed komt.
Daarmee wordt wel duidelijk dat de mindset uiteindelijk bepaalt hoe er met de natuur wordt omgegaan. We zouden terug kunnen keren naar de Daoïstische manier van observeren en waarnemen om te doorgronden wat wijzelf en de natuur nodig hebben om weer in een gezonder evenwicht te komen. Hopelijk is daar nog tijd voor.
Karen Armstrong (1944) is een godsdienstwetenschapper, die toen ze jong was enkele jaren als non heeft geleefd. Dat beviel haar niet zo. Daarna heeft ze verschillende bestsellers op haar naam staan die in meerdere talen zijn vertaalt, bv.: Een geschiedenis van God, Lives Buddha, Islam, Compassie, De grote transformatie.
Nederland had de primeur van De heilige natuur, omdat haar boeken over religie vooral in Nederland en de VS goed verkopen. Blijkbaar niet in Engeland, waar Karen zelf vandaan komt. Het boek is inmiddels ook in het Engels uitgegeven.
Overzees:
1500 — 1960
Een tentoonstelling over de verschillende voorstellingen van de oceaan door de tijd heen, tussen de zestiende en de twintigste eeuw. Vindt plaats in onze open kamer op Verdieping 2.